İşlem Hataları ve İki Beyinli Adam
Genç ve dinamik görünümlü bir tanıdığımız bizden yaşını tahmin etmemizi istediğinde hızlıca cevap verirsek 10-15 yaş küçük bir yaş tahmininde bulunuruz. Ancak biraz düşünürsek gerçek yaşına yakın bir tahminde bulunabiliriz. Mesela üniversiteye gittiği yılları biliyorsak yada emekliye ayrıldığı tarihi biliyorsak cevabımızı değiştirerek doğruya yakın bir sonuca ulaşırız. Burada yaşını tahmin ettiğimiz kişinin genç yüz ifadesi, dikkate almamız gereken tüm verilerin önüne geçti.
Psikologlar bu sürece ” referansa dayalı ayarlama ” adını veriyorlar. Yukarıdaki soruya verdiğimiz cevabı yeniden değerlendirerek doğru sonucu beynimizin analitik kısmı bulur. Yani sezgilerimizin açtığı hatayı düzeltir. Ancak sezgilerimiz mantığımıza yeniden düşünme şansını her zaman tanımaz.
Sezgilerimiz herhangi bir sayıyı benimsediklerinde ondan kolay kolay uzaklaşamazlar. Emlakçıların müşterilerine ev gösterirken en pahalı olanından başlayarak gezdirmelerinin sebebi budur. Böylelikle sonradan gösterecekleri evler öncekilere göre kıyasla daha ucuz algılanacaktır.
Sezgi ile analitik düşünce arasındaki mücadeleyi gösteren bir alıştırma;
Bir şeker ile sakızın toplam fiyatı 1,10 liradır. Şeker sakızdan 1 lira daha pahalıdır. Şimdi hızlı bir biçimde cevaplayalım: Sakız kaç kuruştur?
İlk anda aklımıza gelen cevap 10 kuruş olduğudur. Eğer bu hatayı yapan biri cevabının yanlış olduğunu fark etmeyecektir bile.
Sınavlarda yapılan işlem hatalarının bir kısmı da buna dayanır.
Beyninizin analitik bölümü, sezgilerinizin bir hata yapabileceğinin farkında olduğu sürece bu tip problemleri doğru şekilde çözersiniz.
Son bir örnek ile yapmamız gerekeni netleştirelim,
Meşhur Müller-Lyer illüzyonunda üstteki yatay doğru alttakinden daha kısaymış gibi görünür. Yapmamız gereken sezgilerimizi dinlemeyerek ”Bir cetvel kullanmak zorunda olduğumuzu hatırlamaktır”
Not 1 : İllüzyonun resmini aşağıya ekliyorum
Not 2 : Sezgisel beynimiz de çok önemli işlere yarar araba kullanırken karşımıza çıkan bir tehlikeyi atlatmamıza yardımcı olur. Düşünmeden fren yapabiliriz. Ayrıca beynimiz vücud ağırlığımızın %2 sini oluştururken harcadığı enerji yaktığımız kalorilerin %20 sine denk gelir.Beynimizin ”sabit gideri” bu kadar yüksekken sezgilerimizle büyük tasarruf sağlamış oluruz.
